Upadki w chorobie Parkinsona
Co jest problemem nr 1 dla osób z chorobą Parkinsona? Upadki! W chorobie Parkinsona pacjenci są znacznie bardziej narażeni na upadki niż ich rówieśnicy. Powikłania spowodowane upadkami są jedną z głównych przyczyn śmierci osób z ch. Parkinsona.
W tym rozdziale dokładniej omówimy upadki w chorobie Parkinsona, przyjrzymy się kilku objawom chP i dowiemy się, jak wiążą się one z podwyższonym ryzykiem upadku.
Badania: 100 pacjentów z chorobą Parkinsona i 5 pacjentów z postępującym porażeniem nadjądrowym zapytano o częstotliwość, okoliczności i konsekwencje upadków. Objawy parkinsonizmu oceniano za pomocą Zunifikowanej Skali Oceny Choroby Parkinsona ((UPDRS – Unified Parkinson’s Disease Rating Scale). Stwierdzono, że u ponad jednej trzeciej (38%) pacjentów z parkinsonizmem zdarzają się upadki, a u 13% zdarza się to częściej niż raz w tygodniu. 13% doświadczyło złamań kości, 18% trafiło do szpitala, 3% zostało przykutych do wózka inwalidzkiego. U prawie wszystkich wystąpił lęk przed chodzeniem. Niedociśnienie ortostatyczne jeśli nawet wystąpiło, nie wiązało się z upadkami. Utrata czucia, otępienie, choroby serca i stosowanie leków na nadciśnienie oraz drżenie, również nie były bezpośrednio związane z upadkami. Natomiast wykazano silną korelację z niestabilnością postawy, spowolnieniem ruchowym i sztywnością. (Koller WC1, 1989)
Poniższy tekst pochodzi od mojego przyjaciela, dr Massimo Marano, neurologa z Rzymu we Włoszech, czołowego eksperta w swojej dziedzinie. Dr Marano przedstawia w nim szczegółowe dane dotyczące problemu: ruch i upadki w chorobie Parkinsona.
Dr Massimo Marano: Upośledzenie ruchu w chorobie Parkinsona
Zamierzone i zautomatyzowane ruchy człowieka są regulowane przez skomplikowaną sieć neuronową, złożoną z komórek neuronalnych, które są znacznie upośledzone w chorobie Parkinsona (chP).
Połączenia jąder podstawnych (inaczej jądra podstawy lub zwoje podstawne; basal ganglia; grupa elementów neuronalnych zlokalizowanych w głębi mózgu) z móżdżkiem i strukturą korową zapewnia kontrolę sprawności ruchowej w czasie rzeczywistym. Kliniczny obraz motoryczny pacjenta dotkniętego chP jest szeroki. W miarę postępu choroby różne elementy łączą się ze sobą w różnych kombinacjach.
Istnieje kilka głównych cech, które charakteryzują tę chorobę i odróżniają chP od innych podobnych schorzeń, jak np. parkinsonizmu atypowego.
Tak zwane klasyczne objawy motoryczne w chP to: drżenie, sztywność mięśni i spowolnienie ruchowe oraz zaburzenia chodu i postawy.
W początkowej fazie choroby, objawy te występują asymetrycznie (utrata sprawności lub drżenie występuje tylko po jednej stronie ciała). W miarę postępu choroby zaburzenia występują obustronnie i obejmują kończyny oraz tułów, prowadząc w końcowym stadium do deformacji postawy. Pewien element asymetrii utrzymuje jednak się przez cały czas trwania choroby. Wynika to z asymetrycznej degeneracji szlaku nigrostriatalnego, który stanowi swoistą „sieć komunikacyjną”. Swój początek bierze w pniu mózgu, gdzie leży istota czarna a zakończeniami sięga do jąder podstawnych i jest wspomagany przez aktywność neuronów produkujących dopaminę.
Leczenie farmakologiczne jest skuteczne, zwłaszcza we wczesnym stadium choroby. Terapie mają na celu przywrócenie neurotransmisji dopaminergicznej za pomocą syntetycznej L-DOPY (L-hydroksylo-o-fenyloalaniny, głównego prekursora dopaminy, neuroprzekaźnika mózgu) i innych substancji, które pośrednio stymulują szlak zależny od dopaminy lub utrzymują skuteczność dopaminy. Oznacza to, że na przebieg choroby Parkinsona, duży wpływ ma skuteczność leku, ale również jego skutki uboczne.
Długotrwałe przyjmowanie leków przeciwparkinsonowskich wraz ze zwyrodnieniem neuronalnym stanowi podstawę powikłań ruchowych, a mianowicie fluktuacji. Te niepożądane skutki leczenia farmakologicznego, są spowodowane wrażliwością receptora dopaminowego, która wzrasta wraz z długotrwałą ekspozycją na lek i charakteryzuje się nasilaniem i zanikaniem objawów choroby Parkinsona w ciągu dnia. Pacjenci, u których występuje naprzemienne pogorszenie motoryczne („zanik” leku) i powrót do „normalności” po podaniu leku („działanie” leku), mogą odczuwać m.in. powikłania w wyniku wystąpienia ruchów mimowolnych (dyskinez).
Podstawowe objawy motoryczny w chorobie Parkinsona
Drżenie
Najbardziej znanym i charakterystycznym objawem chP jest drżenie. Drżenie to zaburzenie ruchowe, którego istotą są mimowolne, rytmiczne, naprzemienne lub oscylacyjne (wahadłowe) ruchy powiązanych ze sobą grup mięśniowych. Drżenie ma różne oblicza i może dotyczyć określonego obszaru (np. dłoni, stóp lub ust), segmentu (np. kończyny lub głowy) albo całego ciała. Dolegliwość może narastać, gdy pacjent utrzymuje pozycję albo postawę (np. trzyma filiżankę z kawą – drżenie posturalne), gdy kończyna osiąga pozycję czy określony punkt w przestrzeni (np. umieszczanie klucza w zamku drzwi, tzw. drżenie kinetyczne) lub w stanie spoczynku dotkniętej chorobą części ciała (gdy np. pacjent siedzi rozluźniony lub chodzi bez trzymania czegokolwiek w dłoni – drżenie spoczynkowe).
Specyficzny rodzaj drżenia jest spowodowany określoną dysfunkcją w jednym lub więcej obwodzie motorycznym. Pacjent z ch. Parkinsona może odczuwać różnego rodzaju drżenia, jednak drżenie spoczynkowe jest cechą charakterystyczną tej choroby. Drżenie spoczynkowe jest opisywane jako „kręcenie pigułek” lub „liczenie pieniędzy” (ze względu na podobieństwo ruchów palców do tych właśnie czynności) . Ma niską częstotliwość (od 3 do 5Hz) i ma tendencję do pojawiania się bądź nasilania w sytuacjach stresowych, niskich temperaturach i procesach umysłowych, takich jak np. obliczenia. Należy zauważyć, że 30-40% pacjentów z chP nie odczuwa drżenia spoczynkowego, więc brak drżenia nie wyklucza chP. Leki przeciw chP, stosowane na całym świecie łagodzą klasyczne objawy choroby, ale nie zawsze są skuteczne w leczeniu drżenia. W takich sytuacjach lekarze mogą przepisywać inne leki (np. beta-blokery) lub przeprowadzić zabieg DBS (głębokiej stymulacji mózgu).
Bradykinezja
Słowo „bradykinezja” pochodzi z greki i dosłownie oznacza „powolność ruchu”. Pacjenci z chorobą Parkinsona mają trudności w rozpoczynaniu, utrzymywaniu i zatrzymywaniu zautomatyzowanych ruchów, takich jak np. naprzemienne wymachy ramion podczas marszu. Drobne, zamierzone ruchy są nieporadne i wykonywane powoli; powtarzające się ruchy naprzemienne, takie jak np. stukanie palcami, stopniowo tracą amplitudę.
Pacjent może narzekać na hipokinezję (ograniczenie zdolności ruchu) lub akinezę (bezruch lub trudność w inicjacji ruchu) w wielu aspektach swojego życia. Dobrym przykładem akinezji jest trudność w obracaniu się z boku na bok w łóżku w nocy (tj. gdy poziom leków przeciw parkinsonowskich we krwi jest na ogół niższy). Chory może świadomie przyjąć jakąś pozycję, a potem nie może już powrócić do pozycji poprzedniej.
Twarz pacjenta z ch. Parkinsona jest często nieruchoma (hipokinetyczna) – mimika twarzy jest uboga, a twarz wykazuje różne stopnie hipomimii, (tzw. twarz maskowata). Zaczyna się od zmniejszonej częstotliwości mrugania, a z czasem, poczynając od dolnych partii, twarz „tężeje” i przestaje wyrażać emocje.
Mikrografia (stopniowe zmniejszanie się liter w trakcie pisania), jest typowym objawem chP dotykającym „pół-automatyczny” ruch, jakim jest umiejętność ręcznego pisania. Mikrografia jest również jedną z pierwszych dolegliwości, z jaką borykają się pacjenci: pismo staje się coraz mniejsze lub nawet nieczytelne.
Jakość wszelkich ruchów pogarsza się w czasie trwania choroby, nie tylko pod względem tempa i rytmu, ale także ich koordynacji (adiadochokineza – niemożność wykonywania szybkiego ruchu naprzemiennego). Głos może stać się cichy, a zmniejszenie częstotliwości połykania prowadzi do nadmiernego ślinienia się.
Sztywność mięśni
Pacjenci z chorobą Parkinsona często cierpią na sztywność mięśni (w szczególności zginaczy). W idiopatycznej postaci choroby Parkinsona, ten rodzaj sztywności daje się łatwo zauważyć w charakterystycznej, typowej postawie parkinsonowskiej (spowodowanej degeneracją neuronów śródmózgowia): tułów jest pochylony, kończyny są zgięte i przywiedzione. Podczas badania sztywność kończyn i szyi jest odczuwana jako opór, jaki dają mięśnie podczas biernego ruchu obrotowego kończyn (lub szyi) wokół stawów. Taki opór ma charakter „plastyczny”, określany często jako tzw. „zginanie ołowianej rurki” . W codziennym życiu, u pacjentów z chP, sztywność mięśni przejawia się poprzez nabywanie preferencyjnych mimowolnych sztywnych pozycji, a w konsekwencji deformacją postawy i bólem.
Inne objawy motoryczne
Choroba Parkinsona może często wykazywać inne cechy motoryczne, które nie są charakterystyczne wyłącznie dla tej choroby. Często obejmuje to dystonię (ruchy mimowolne) i mioklonie (mimowolne skurcze pojedynczych mięśni). Apraksja (upośledzenie precyzyjnych, celowych ruchów) może być również częścią zaburzenia motorycznego, ale jest również objawem poznawczym. Dystonia jest określana jako długotrwały mimowolny współskurcz mięśni i mięśni przeciwstawnych (agonistycznych i antagonistycznych), który może wywołać skręcenie i przybieranie nienaturalnych pozycji ciała. Należy jednak zwrócić uwagę, że skutkiem ubocznym stosowania L-DOPA może być właśnie wykonywanie ruchów mimowolnych przez chorego. Dystonia stóp (odwracanie stopy) jest typowa dla okresu obniżenia stężenia dopaminy, np. wczesnym rankiem. Dolegliwość występuje na ogół jednostronnie (i dotyczy części ciała zaatakowanej przez chorobę). Skurcz powiek (napadowy, mimowolny, utrzymujący się obustronny skurcz orbicularis oculi – mięśnia okrężnego oka) również może występować w chP, aczkolwiek zdarza się rzadziej i głownie w czasie obniżenia stężenia leku w organizmie.
Mioklonie to bardzo krótki, gwałtowny ruch mimowolny. Często pojawia się w atypowym parkinsonizmie (np. MSA – zanik wieloukładowy, CBS – zespół korowo-podstawny), ale może być również wywołany przez L-DOPA. Często zdarza się, że pacjent rozpoczynający terapię L-DOPĄ zauważa pojawianie się sporadycznych, energicznych „szarpnięć całego ciała”. W tym przypadku jest to łagodne zaburzenie i nie prowadzi do długotrwałej niepełnosprawności.
Postawa i chód w chorobie Parkinsona
Kamptokormia
Kamptokormia, (BSS – bent spine syndrome; zespół zgiętego kręgosłupa) i zmniejszona długość kroku są cechami charakterystycznymi odpowiednio postawy i chodu w Parkinsonie. Kamptokormia polega na pochyleniu tułowia do przodu. Jest to często związane z bocznym skrzywieniem kręgosłupa, które jest zazwyczaj skierowane w stronę przeciwną, niż strona ciała zaatakowana przez chorobę. Boczne skrzywienie kręgosłupa przyjmuje postać szczególnie dotkliwą w tak zwanym zespole „krzywej wieży w Pizie”: deformacji postawy spowodowanej dystonicznym skurczem z bocznym skrzywieniem i łagodną rotacją tułowia w płaszczyźnie strzałkowej. Może to spowodować poważną niepełnosprawność i znacząco pogorszyć chód pacjenta. Oprócz charakterystycznego zgięcia tułowia oraz zgięcia i przywodzenia kończyn, pacjenci z chorobą Parkinsona na ogół wykazują zwiększone napięcie podstawowe zginaczy odcinka szyjnego kręgosłupa. Chód parkinsonowski odzwierciedla postawę i charakteryzuje się zmniejszoną długością kroku, tzw. „festynacją” (typowy chód parkinsonowski charakteryzujący się szybkimi, krótkimi krokami).
Zamrożenia
Inną charakterystyczną cechą chP jest tzw. „zamrożenie”. Nie jest to zjawisko specyficzna tylko dla chP, ponieważ może występować również w atypowym parkinsonizmie (np. w PSP – porażeniu nadjądrowym). Zamrożenie jest nagłą akinezą (bezruchem; trudnością w inicjacji ruchu) np. podczas chodu, i objawia się nagłym zatrzymaniem („zamrożeniem”) stóp pacjenta na podłodze. Patogeneza zamrożenia obejmuje zarówno ruchowe jak i poznawcze sieci neuronowe i nie jest prostym zjawiskiem hipodopaminergicznym (niedoboru dopaminy). Zamrożenie może wpływać na cały aparat ruchu, a nawet na mowę (która przypomina wówczas jąkanie). Niemniej zamrożenie ruchu występuje zwłaszcza podczas chodzenia i jest związane z motoryką chodu. Sygnały sensoryczne (wzrokowe lub słuchowe) mogą pomóc pacjentowi w łagodzeniu epizodów zamrożenia, ponieważ wspomagają aktywację innych, kompensacyjnych ścieżek neuronalnych (pomocne jest np. ćwiczenie „kroczenia” lub… taniec!). Procesy poznawcze, zwłaszcza funkcje wykonawcze, mogą wpływać na chód, a zadania poznawcze, jak np. wykonywanie dwóch czynności jednocześnie, mogą pogorszyć problemy z chodzeniem.
Refleks
Refleks – szybkie ruchy nóg i właściwa postawa, są silnie skorelowane z generowaniem obronnego odruchu posturalnego. W sytuacji stresowej, nasze mięśnie i ścięgna skracają̨ się̨ i nasz system ciało – mózg wchodzi w jeden z dwóch trybów obronnych: wycofanie – wywołując odpowiedź „zamrożenia” albo nadmierny wyprost tułowia do reakcji „walki lub ucieczki”. Odruch ma na celu obronę przed potencjalnym zagrożeniem. Zaburzenia równowagi wywołujące obronny odruch posturalny mogą zostać zbadane przez neurologa za pomocą „testu ciągnięcia” (pull test; wytrącenie z równowagi). Polega on na odciągnięciu (popchnięciu) pacjenta do tyłu i ocenie utrzymania prawidłowej równowagi czyli wykonania przez pacjenta kroku do tyłu, aby powstrzymać upadek. Odruch postawy i równowaga są również niezbędne do wykonywania zadań, takich jak np. wstawanie z krzesła. Jest to jedna z głównych dolegliwości pacjentów z chP. Wiele osób ma tendencję do „spadania” na krzesło i potrzebuje pomocy, aby uzyskać pozycję stojącą.
Skale ocen w chorobie Parkinsona *
W celu określenia stopnia zaawansowania choroby Parkinsona, a w tym: bradykinezji (spowolnienia ruchowego), sztywności, drżenia, postawy i chodu, używamy Zunifikowanej Skali Oceny Choroby Parkinsona (UPDRS – Unified Parkinson’s Disease Rating Scale). Skala ta pozwala dość precyzyjnie określić deficyty w wielu obszarach (m.in. emisji głosu, mimiki twarzy, powtarzanych naprzemienne ruchach kończyn, biernych ruchach w stawach, pozostawania w pozycji spoczynkowej lub w wymuszonym utrzymaniu postawy, wstawaniu z krzesła, chodzeniu i podczas testu „ciągnięcia”).
Aby określić stopień „zamrożeń” (oraz to która strona jest bardziej dotknięta tym zjawiskiem), należy zbadać umiejętność wykonania zakrętu podczas chodzenia, przechodzenia przez drzwi lub wąskie przejścia. Objawy jednostronne, obustronne i osiowe związane z chodem i/lub staniem, można dobrze określić używając skali Hoehna i Yahra (oraz zmodyfikowanej skali Hoehna i Yahra), najbardziej wiarygodnej zwalidowanej skali progresji choroby.
Zapamiętaj:
- Drżenie, spowolnienie ruchowe i sztywność mięśni to podstawowe ruchowe objawy choroby Parkinsona
- Mimo że drżenie jest najbardziej znanym objawem chP, może on w ogóle nie wystąpić
- Pochylona postawa i problemy z chodzeniem pogarszają się s wiekiem i mogą stać się główną przyczyną braku równowagi
- Zamrożenia chodu jest objawem, który występuje niemal wyłącznie w parkinsonizmie
- Lekarze oceniają zdolności motoryczne i progresję choroby stosując Zunifikowaną Skalę Oceny Choroby Parkinsona oraz skalę Hoehna i Yahra
Od upośledzenia ruchu do upadków – czynniki ruchowe i pozaruchowe.
Choroba Parkinsona to złożony stan, który bezpośrednio wpływa na wiele funkcji neurologicznych (np. chód, zmysły i funkcje poznawcze), a pośrednio wpływa na cały aparat ruchu. Choroba w znacznym stopniu upośledza autonomiczny układ nerwowy, a duża część objawów niemotorycznych (pozaruchowych) w chP jest spowodowana dysfunkcją autonomiczną.
Wśród pozaruchowych cech chP warto zwrócić uwagę na hipotonię ortostatyczną (obniżenie ciśnienie podczas wstawania). Jest to spowodowane niewydolnością układu autonomicznego w regulacji ciśnienia tętniczego krwi i częstotliwości pracy serca w odpowiedzi na zmiany postawy. Inną częstą dolegliwością jest nietrzymanie moczu i nokturia (konieczność oddawania moczu w nocy), które znacznie pogarszają jakość życia pacjentów.
Cechy ruchowe i pozaruchowe choroby Parkinsona determinują ryzyko upadku (chorobowe czynniki ryzyka). 90% pacjentów z chP upada przynajmniej raz w życiu, a 65% doświadcza wielokrotnych upadków.
Problemy z chodem i równowagą są głównymi determinantami upadków, ale dolegliwości niemotoryczne mogą również znacząco przyczynić się do spowodowania upadku lub wywołać sytuację z wysokim ryzykiem upadku. Już samo starzenie się może narazić pacjentów na ryzyko upadku z powodu innych chorób współistniejących (głównie sercowo-naczyniowych, lokomotorycznych – związanych ze zmianą położenia ciała, skutków ubocznych przyjmowanych leków). Są to czynniki ryzyka niezwiązane z chP. Co więcej, warto również podkreślić, że populacja osób z chP jest narażona na terapię wielolekową. Leki te są na ogół bardzo aktywne w układzie sercowo-naczyniowym i neurologicznym. Na przykład L-DOPA (standard w farmakoterapii chP) może pogłębić niedociśnienie ortostatyczne podczas przyjmowania alfa-blokerów (substancji powszechnie stosowanych w leczeniu przerostu prostaty).
Upadki w chorobie Parkinsona to dla pacjentów, dramatyczne wydarzenia, które mogą głęboko naznaczyć ich życie, gdyż często prowadzą do poważnych obrażeń (np. złamań czy krwawień) i hospitalizacji. Wpływ pojedynczego upadku na jakość i długość życia, może być bardzo znaczący, a wiemy już jak bardzo chorzy są narażeni na wysokie ryzyko wielokrotnych upadków.
Upadki w chorobie Parkinsona – zapobieganie.
Zapobieganie upadkom to interdyscyplinarna terapia, która musi być dostosowana do potrzeb pacjenta.
Głównym celem jest identyfikacja osoby zagrożonej upadkami i oszacowanie ryzyka upadku. Dostępne są różne kwestionariusze umożliwiające zbadanie poprzednich upadków i ryzyka upadku. Do oceny ilościowej oraz monitorowania chodu i równowagi pacjenta można zastosować dostępne skale kliniczne. Pacjenci powinni zawsze być badani pod kątem funkcji poznawczych przez doświadczonego terapeutę, ponieważ nawet łagodne zaburzenia mogą mieć znaczący wpływ na wyniki testów. Terapia powinna być wdrażana w oparciu o indywidualne przesłanki medyczne i cechy choroby danego pacjenta, tak by wprowadzenie aktywności fizycznej i rehabilitacji poprawiło jego jakość życia.
Fizjoterapia i rehabilitacja powinny koncentrować się na łączeniu ćwiczeń postawy, chodu i równowagi, ze wzmocnieniem funkcji poznawczych.
Jeśli to możliwe, opiekun również powinien być zaangażowany w trening w celu wdrożenia i przestrzegania zaleceń oraz edukacji pacjenta.
Poza terapią anty-parkinsonowską, nie dysponujemy żadnymi środkami farmakologicznymi, które działałyby specyficznie przeciw upadkom. Pewne badania były wprawdzie prowadzone i osiągnięto sukcesy w poprawie funkcji poznawczych i działaniu układu autonomicznego, niemniej wciąż najlepsza dostępna terapia obejmuje fizjoterapię, terapię zajęciową i inne aktywności fizyczne (takie jak: tańce, sztuki walki lub sporty), które przede wszystkim, w sposób bezpieczny (nie urazowy) trenują równowagę i ruchomość kończyn. Wreszcie, po zidentyfikowaniu osoby narażonej na upadki i wyborze najlepszej strategii zapobiegawczej, terapeuta powinien zawsze brać pod uwagę ryzyko upadku postrzegane przez pacjenta, a wynikające z niego „lęku przed upadkiem”. Należy pamiętać, że strach może znacznie osłabić niezależność pacjenta i doprowadzić do bezruchu z wszystkimi jego konsekwencjami (tj. osłabieniem mięśni i zdolności chodu).
Zapamiętaj:
- Pacjenci z chorobą Parkinsona podlegają wysokiemu ryzyku upadków
- Ruchowe i pozaruchowe objawy chP, mogą być przyczyną upadków, ale również przyczyny nie związane z chP mogą powodować upadki
- Pracownicy medyczni powinni umieć zidentyfikować osoby potencjalnie zagrożone upadkami i jak najszybciej wdrożyć działania zapobiegawcze
- W stosunku do pacjentów z chP i ich środowiska, musi być zastosowana szeroko pojęta, interdyscyplinarna terapia
Upadki w chorobie Parkinsona – więcej faktów
Z pewnością wiele nauczyliśmy się od dr Marano na temat ruchu i upadków w związku z chorobą Parkinsona. Zdefiniujmy teraz kilka pojęć:
Osoby zagrożone upadkiem: to ludzie, którzy upadają; każdy pacjent już po pierwszym upadku, przechodzi do kategorii „zagrożony upadkiem”.
Upadki idiopatyczne w chorobie Parkinsona: upadki bez wyraźnego powodu.
Depresja i upadki / Upadki i depresja: w wywiadzie przeprowadzonym w styczniu 2017 r. Z neurologiem, dr Alfonso Fasano, omawiamy depresję i upadki wśród osób z chorobą Parkinsona. Oto pytanie do rozważenia: czy upadki powodują depresję, czy też depresja powoduje upadki? Jak mówi dr Fasano w naszym wywiadzie, jest to zagadnienie typu „kura czy jajko”. Co było pierwsze? Można przypuszczać, że wzajemnie się zaostrzają. Obejrzyj cały wywiad na stronie: www.thepdbook.org
Rys. 2.1
Upadki, świadomość upadku i ryzyko upadku w chorobie Parkinsona
Rysunek 2.1 przedstawia „Spektrum świadomości upadku”. Jest to zmodyfikowana wersja podobnego wykresu, który zobaczysz w wywiadzie (wymienionym powyżej) z dr Alfonso Fasano.
UWAGA: Skala Poczucia Równowagi (ABC – The Activities-specific Balance Confidence) to składająca się z 16 pytań samoocena. Uczestnicy oceniają swoje poczucie równowagi przy wykonywaniu codziennych czynności. Wynik 0 oznacza brak poczucia równowagi. Wynik 100% oznacza całkowite poczucie równowagi.
Upadki i osłabienie funkcji poznawczych: Osłabienie funkcji poznawczych często towarzyszy chorobie Parkinsona i może zwiększać ryzyko upadku. (Josefa M.Domingos, 2015)
Osoba, która raz upadła, łatwiej upadnie po raz kolejny: Gdy osoba upadnie chociaż raz i wejdzie do kategorii „osób zagrożonych upadkiem”, prawdopodobieństwo jej ponownego upadku, znacznie wzrasta.
Unikanie pierwszego upadku: Chcemy uniknąć pierwszego upadku. Metody terapii opisane w dalszej części tej książki mogą pomóc odłożyć ten pierwszy upadek w czasie lub, miejmy nadzieję, całkowicie uniknąć upadku.
Pamiętajmy: pojedynczy upadek MOŻE być śmiertelny. Wyobraź sobie upadek do tyłu i uderzenie głową o ostry lub tępy przedmiot. Może to doprowadzić do natychmiastowej śmierci.
Jeśli nawet upadki w chorobie Parkinsona bezpośrednio nie powodują śmierci, powikłania mogą prowadzić do śmierci. Bardzo często słyszymy o osobie z chP, która upada i trafia do szpitala (p. badanie cytowane na początku tego rozdziału), a tam łatwo może wywiązać się zapalenie płuc, które prowadzi do śmierci (problemy z oddychaniem są głównym problemem i przyczyną śmierci osób z chP).
Wielozadaniowość: Wielozadaniowość lub wykonywanie dwóch czynności jednocześnie staje się wyzwaniem dla osoby z chP. Wraz z często pojawiającym się pogorszeniem funkcji poznawczych, koncentracja na ruchu może być zagrożona podczas wykonywania innego zadania jednocześnie. Zwiększa to ryzyko upadku. (Linlin Gao, 2017)
Strach przed upadkiem: Strach przed upadkiem zwiększa ryzyko upadku i może prowadzić do większej liczby upadków. (Allan L. Adkin PhD James S. Frank PhD Mandar S. Jog MD, 2003)
Brak dopaminy: Zmniejszona produkcja dopaminy wraz ze spadkiem funkcji poznawczych często prowadzi do opóźnienia czasu reakcji. Dodatkowo opóźniony czas reakcji jest często związany z wiekiem i zwiększa ryzyko upadku. Brak dopaminy w siatkówce może powodować wiele zaburzeń widzenia i tym bardziej zwiększać ryzyko upadku. (Carlijn D.J.M. Borm, 2019)
Omamy: Urojenia i halucynacje mogą osłabiać każdego! Powikłania związane z patologią choroby Parkinsona mogą zwiększyć prawdopodobieństwo ich wystąpienia. Na przykład osoba chora na ch. Parkinsona idzie i widzi kogoś lub coś, czego nie ma. W zależności od rodzaju omamów, ryzyko upadku może bardzo wzrosnąć. W swoich podróżach spotkałem wielu ludzi, którzy doświadczyli urojeń, w wyniku czego upadli. Przyczyny to: próba usunięcia przedmiotu lub osoby, której nie ma, nadepnięcie i potknięcie się o przedmiot, którego nie ma, itp.
Podsumowanie:
Upadki w chorobie Parkinsona są głównym problemem pacjentów i opiekunów osób z chP. W kolejnych rozdziałach omówimy metody i koncepcje treningowe, które pomogą poprawić mobilność, równowagę, stabilność oraz zmniejszyć ryzyko upadków i upadki.
Oto lista przyczyn, które często powodują upadki:
- Brak dopaminy
- Zaburzenia stabilności posturalnej
- Zaburzenia czucia skutkujące zamrożeniem chodu (ang. FOG) (Huh YE1, 2016)
- Zamrożenie chodu
- Obroty
- Deficyty świadomości proprioceptywnej (położenia ciała)
- Zaburzone poczucie środka ciężkości (ang. COG)
- Zaburzenia postawy
- Zaburzenia antycypacyjnych (oczekiwanych) odruchów posturalnych
- Osłabiony refleks (czas reakcji)
- Zaburzenia percepcji głębi & problemy z kontrastem, które wywołują zamrożenia, np. framuga drzwi, zmiana nawierzchni podłogi, poruszające się obiekty w polu widzenia (jak np.: zbliżająca się inna osoba) i mnóstwo innych czynników w danym otoczeniu
- Zaburzenia neurologiczne i czuciowe (głównie zawroty głowy), multi-zadaniowość/dwu-zadaniowość
- Niedociśnienie ortostatyczne (przy gwałtownym powstaniu)
- Sztywność i spowolnienie ruchowe
- Ruchy mimowolne
Źródło:
- Huh YE1, 2016
- Gray & Hildebrand, 2000
- Aaron Kucinskia, 2015
- Rudzińska M, 2013